راستی آزمایی وعده‌های وزیر نیرو درباره برق؛ ادعای بهبود یا تکرار بحران؟
با وجود موج تبلیغاتی که وزارت نیرو بعد از افتتاح پروژه‌های تولید برق انرژی تجدیدپذیر از ابتدای سال تاکنون به نمایش گذاشته، همچنان سهم تولید برق تجدیدپذیر تا پایان شهریورماه امسال کمتر از 2درصد است؛ سهمی که به گفته عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو قرار بود دست‌کم در تابستان امسال بخشی از ناترازی را جبران کند که نکرد.
عباس علی‌آبادی طی یک‌سال اخیر بارها آمار و وعده‌هایی درباره رفع ناترازی برق مطرح کرده است؛ وعده‌هایی که نه‌تنها محقق نشدند بلکه در بسیاری موارد با واقعیت‌های فصل تابستان در تضاد قرار گرفتند. همین تناقض در اظهارات بالاترین مقام اجرایی حوزه برق کشور، انتقادات جدی کارشناسان، فعالان صنعت و نمایندگان مجلس را در پی داشته است. منتقدان می‌گویند تا زمانی‌که شفافیت و صداقت در بیان نقطه شروع بحران وجود نداشته باشد، نمی‌توان به مقصدی روشن برای رفع ناترازی برق امیدوار بود.
وزیر نیرو زمستان سال گذشته بارها تاکید کرد که دولت در مسیر رفع ناترازی قرار دارد و حتی در برخی سخنان خود وعده داد که مشکل در سال1403 به‌شکل جدی برطرف خواهد شد. او در گفت‌وگویی رسمی اعلام کرده بود که ناترازی برق کشور در اوج مصرف به حدود 20هزار مگاوات رسیده اما با اقداماتی نظیر توسعه نیروگاه‌ها، تعمیرات اساسی و تقویت انرژی‌های تجدیدپذیر، شرایط رو به بهبود است و سال آینده شاهد رفع این ناترازی خواهیم بود. حتی در صحن مجلس نیز تاکید شد که دولت سیزدهم در همان سال نخست توانسته است تا حدی این بحران را کنترل کند و چشم‌انداز مثبتی برای آینده ترسیم شود اما همین وعده‌ها امسال در عمل نقض شد.
تابستان امسال علی‌آبادی نه‌تنها نتوانست از رفع ناترازی سخن بگوید بلکه در جلسات علنی مجلس و کمیسیون انرژی، صراحتا اعتراف کرد که «ناترازی انرژی واقعیتی است که همچنان وجود دارد» و حتی با عذرخواهی از مردم تاکید کرد در تابستان1403 میزان کمبود به بیش از 20هزار مگاوات رسیده و پیش‌بینی می‌شود سال آینده این عدد به 25هزار مگاوات برسد. او شهریورماه در صحن علنی مجلس اعلام کرد: «در ابتدای دولت و در تابستان1403 ناترازی به عدد بی‌سابقه حدود 20هزار مگاوات بالغ شد.» وی دلایل این وضعیت را مجموعه‌ای از مشکلات ساختاری همچون قیمت‌گذاری تکلیفی، ناترازی مالی، ضعف در جذب سرمایه و مصرف غیرهدفمند دانست.
این در حالی است که او چندماه پیش در مقابل رسانه‌ها تاکید کرده بود که امسال شاهد رفع ناترازی خواهیم بود و مصرف برق بدون خاموشی تامین می‌شود. حتی در دیداری با مقامات عالی نظام گفته بود: «فکر می‌کنم امسال ناترازی را برطرف خواهیم کرد.» اما نتیجه آن شد که تابستان1403 با قطعی‌های متعدد، هشدارهای پیاپی و اعلام رسمی ناترازی بیش از 20هزار مگاوات سپری شد. این تناقض آشکار میان وعده‌ها و واقعیت، حالا به یکی از مهم‌ترین محورهای نقد رسانه‌ها و نمایندگان مجلس تبدیل شده است.
آمارهایی که مدام تغییر می‌کنند
کارشناسان می‌گویند که وعده‌های غیرواقعی و تغییر مداوم آمارها باعث از بین رفتن اعتماد عمومی و سلب انگیزه از سرمایه‌گذاران می‌شود. وقتی وزیر نیرو یک‌سال می‌گوید ناترازی رفع خواهد شد و سال بعد از ناترازی شدیدتر سخن می‌گوید، طبیعی است که جامعه دچار سردرگمی شود و هیچ سرمایه‌گذاری حاضر نباشد برای توسعه ظرفیت نیروگاهی یا پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر وارد عمل شود. حتی فعالان صنعت برق نیز بارها اعلام کرده‌اند که برای اصلاح بحران باید نقطه آغاز شفاف و درست تعریف شود. اگر گفته نشود که ناترازی دقیقا چه میزان است و چه زمان آغاز شده، نمی‌توان مسیری درست برای رسیدن به مقصد طراحی کرد.
نمایندگان مجلس هم طی ماه‌های اخیر بارها وزیر نیرو را بابت همین تناقض‌ها مورد پرسش قرار داده‌اند. برخی از آنها تاکید کرده‌اند که اظهارات علی‌آبادی درباره ناترازی «متناقض و غیرشفاف» است و اگر قرار باشد هر سال عددهای جدید و متفاوتی اعلام شود، چگونه می‌توان برنامه‌ای بلندمدت برای رفع بحران نوشت؟ این پرسش جدی حالا تبدیل به مطالبه عمومی شده است؛ مطالبه‌ای که می‌خواهد بداند چرا آمار رسمی وزارت نیرو در یک‌سال چنین تغییرات چشمگیری دارد و چرا وعده‌های وزیر هیچ‌گاه به واقعیت نزدیک نمی‌شوند.
واقعیت‌های موجود به‌روشنی بیانگر آن است که ناترازی برق در ایران یک بحران ساختاری و فزاینده است. حتی با وجود تبلیغات گسترده و تشویق مردم برای تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر از آذرماه سال قبل تاکنون فقط 1200ظرفیت تازه نصب شده است که ظرفیت تولید برق کشور از محل تجدیدپذیرها را به زحمت به 2100مگاوات می‌رساند. از سویی تقاضای برق سالانه حدود 5 تا 6درصد رشد می‌کند یعنی باید دست‌کم 4000مگاوات ظرفیت جدید در سال اضافه شود تا صرفا سطح ناترازی در وضعیت قبلی ثابت بماند اما چون چنین افزایشی ممکن نیست، ناترازی هر سال بیشتر می‌شود. سال گذشته در 17 مرداد بیشترین مصرف برق ثبت شد و ناترازی به حدود 17400مگاوات رسید. امسال در اوج مصرف این عدد به بیش از 20هزار مگاوات افزایش یافت. همین روند نشان می‌دهد که بدون تغییر جدی در مسیر فعلی، سال آینده وضعیت بدتر خواهد شد.
ضرورت‌های شفاف‌سازی
هاشم اورعی، استاد دانشگاه شریف درباره تناقض‌گویی و وعده‌های عمل‌نشده از سوی مسوولان صنعت برق به «جهان‌صنعت» می‌گوید: هرچقدر هم وضعیت ناترازی برق پیچیده باشد، حداقل انتظار این است که مسوول مربوطه یعنی شخص وزیر نیرو بداند ماجرا چیست، مشکل دقیقا کجاست و با مردم صادقانه سخن بگوید. از ابتدای دولت چهاردهم تاکنون، تقریبا تمام توضیحاتی که ایشان و سایر مدیران داده‌اند، مملو از تناقض بوده است. در چنین شرایطی فضای لازم برای ایجاد ثبات، اعتماد و اطمینان به‌ویژه برای سرمایه‌گذاران به‌وجود نمی‌آید.
او اضافه می‌کند: من انتظار داشتم وزیر نیرو صریح و شفاف بگوید که وضعیت ما چنین است و چنان است. اگر مسیر را اصلاح کنیم، در بهترین حالت چند سال زمان می‌برد تا مشکل جمع شود اما متاسفانه به نظر می‌رسد ایشان نه درک روشنی از مساله دارد و نه توانایی بیان درست واقعیت را. نمونه‌اش همین که سال گذشته گفته بود «سال آینده دیگر ناترازی نخواهیم داشت» درحالی‌که امسال صحبت از 30هزار مگاوات کمبود می‌شود. این تناقض آشکار است؛ یا اطلاعات درست ندارند یا با مردم صادقانه رفتار نمی‌کنند.
رییس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران با تاکیدبر اینکه ناترازی برق با وعده و شعار برطرف نمی‌شود، گفت: ما سالانه به‌طور متوسط با رشد 5 تا 6درصدی تقاضا روبه‌رو هستیم یعنی دست‌کم باید هر سال حدود 4000مگاوات ظرفیت جدید ایجاد کنیم اما واقعیت این است که در شرایط فعلی امکان چنین افزایشی وجود ندارد. حتی اگر می‌توانستیم این میزان را سالانه اضافه کنیم، تازه می‌توانستیم ناترازی را در سطح سال قبل ثابت نگه داریم، نه اینکه برطرفش کنیم چون این کار انجام نمی‌شود، ناترازی روندی فزاینده دارد. برای مثال سال گذشته در 17مرداد بیشترین میزان مصرف برق ثبت شد و در آن روز 17400مگاوات ناترازی داشتیم. امسال هم در اوج مصرف، این کمبود به حدود 22000مگاوات رسید یعنی ما نتوانسته‌ایم به اندازه رشد تقاضا، ظرفیت تولید را افزایش دهیم. بنابراین طبیعی است که سال آینده وضعیت از امسال بدتر خواهد شد.
اورعی متذکر شد: وقتی آمار متناقض و سخنان پراکنده بیان می‌شود، جامعه دچار سردرگمی می‌شود و سرمایه‌گذار هم اعتماد نمی‌کند.
نقطه آغاز اصلاح بحران برق این است که صادقانه نقطه شروع را اعلام کنیم. تا زمانی‌که نقطه شروع شفاف و درست نباشد، نمی‌توان انتظار داشت به مقصد برسیم. متاسفانه ما هنوز در همان گام نخست متوقف مانده‌ایم. هرکس سخن خود را می‌گوید و همین آشفتگی، امید به اصلاح را از بین می‌برد. من معتقدم برای رفع ناترازی برق، باید مسیر درست تعریف شود. این یک نقطه و یک تصمیم لحظه‌ای نیست بلکه مسیری بلندمدت است و تا زمانی‌که در مسیر درست قرار نگیریم، هر چقدر هم سرعت بگیریم، به مقصد نخواهیم رسید.
واقعیت این است که آنچه از اظهارات سال قبل و امسال وزیر نیرو برمی‌آید، تصویری پر از تناقض است؛ از وعده رفع ناترازی تا اعتراف به تشدید بحران. درحالی‌که وزارت نیرو مدعی تلاش شبانه‌روزی برای حل مشکل است، کارشناسان می‌گویند مشکل اصلی نبود شفافیت و صداقت در اطلاع‌رسانی است. نقطه آغاز هر اصلاحی، پذیرش صادقانه واقعیت است. تا زمانی‌که نقطه شروع درست اعلام نشود و دولت مسوولانه از وضعیت واقعی سخن نگوید، نمی‌توان به رسیدن به مقصد امیدوار بود. سرعت هرچقدر زیاد باشد، وقتی در مسیر غلط حرکت می‌کنیم، سرانجام به مقصد نخواهیم رسید.
